سازمانهای بین المللی:
سازمانهای بین المللی، یکی دیگرازبازیگران عرصه نظام بین المللی می باشند. که جدیدا مطرح شده. درگذشته به شکلهای اتحادیه های بین المللی خصوصی و عمومی به ایفای نقش می پرداخته اند. اما با توجه به گسترش روزافزون ارتباطات و فعالیت های تجاری. اقتصادی. فرهنگی و سیاسی ، به منظور تسهیل درانجام اینگونه امور، سازمانهای بین المللی با شخصیت حقوقی از میان دولت ها بوجود آمده اند.
تعریف سازمانهای بین المللی:
سازمانهای بین المللی اجتماع و تجمعی ازدولتها بوده. که بر اساس یک سند تاسیس معاهده ایجاد شده. که با کار ویژها وکار گزارهای مخصوص، به صورت مستمردرجهت رسیدن به اهداف خودتلاش می کنند.
ویژگیهای سازمانهای بین المللی:
1- تجمع دولت ها 2 – ایجاد بر اساس معاهده 3- داشتن اهداف خاص 4- دارا بودن کار ویژهای مخصوص برای رسیدن به اهداف 5- دارا بودن فعالیت مستمر و مداوم
سند تاسیس یا معاهده منجر به پیدایش دو موضوع میشود:1- اعلام موجودیت سازمان. 2- احراز شخصیت حقوقی سازمان
شخصیت بین المللی سازمانهای بین المللی:
یک سازمان دررابطه با یک موضوع دارای حقوق، وظایف و همچنین تکالیفی است. که براین اساس سازمان به رسمیت شناخته می شود، لذا میتواند بر علیه دیگران طرح دعوا و دیگران بر علیه سازمان اقامه دعوی نمایند. مواد 104-105 منشور سازمان بین الملل بر اثبات شخصیت سازمانهای بین المللی تاکید دارد.
آثار حقوقی کسب شخصیت بین المللی سازمانها:
1- موجب پیدایش موجودیت جدیدی به عنوان تابع حقوق بین الملل می شود. 2- استقلال در تصمیم گیری. 3- داشتن استقلال مالـــی.
4- استقلال حقوقی سازمان. تقاضای طرح و اقامه دعوا 5- داشتن دارایی و اموال مستقل.
صلاحیت سازمانهای بین المللی:
به مجموعه اختیاراتی اطلاق می شود که یک سازمان بین المللی به موجب سند تاسیس یا معاهده بدست میآورد. در. جهت رسیدن به اهداف خود در چهارچوب این اختیارات تلاش می کند. اما درپاره ای ازمواقع یک سازمان ازحیطه اختیارات و اساسنامه خود عدول نموده. دراین حال این پرسش مطرح است که فعالیت سازمان صحیح است یا خیر. که در این مورد دو دیدگاه مطرح است.
1- دیدگاه صلاحیت های تصریح شده. 2- دیدگاه صلاحیت ضمنی.
صلاحیت تصریح شده سازمانهای بین المللی:
سازمانهای بین المللی فعالیت خودرابراساس چهار چوب، سند تاسیس یا معاهده که برآن اساس ایجاد شده اند انجام می دهند. از طرفداران این نظریه پرفسور روتر – هانس کلسن می باشد.
صلاحیت ضمنِی سازمانهای بین المللی:
در این نوع از صلاحیت، فعالیت سازمان محدود به چهار چوب مواد اساسنامه، معاهده و سایر اسنادنبوده. یعنی سازمان درجهت رسیدن به اهداف خود خارج از چهار چوب میتواند فعالیت کند. از طرفداران این نظریه خانم باستید و آقای شرمرس را می توان نام برد. دیدگاه ضمنی برگرفته از رای مشورتی دیوان لاهه درمورد صلاحیت ملل است. که درسال1950به آن اشاره، وچنین صلاحیتی را پذیرفته.
طریق استخراج صلاحیت ضمنی سازمانهای بین المللی:
1- از طریق اساسنامه و اسناد. 2- ازطریق توجه به رویه و عملکرد سازمان.
3- از طریق توجه به اهداف سازمان. 4- ازطریق توجه به فعالیت سازمان سیاسی. فرهنگی. اقتصادی وغیره.
عضویت در سازمانهای بین الملل:
حق عضویت در سازمانهای بین المللی تنها مختص دولت ها بوده. و منظوربطوراخص سازمانهای بین المللی دولتی است. اساسا سایر بازیگران که دولت محسوب نمی شوند عضویت ناقص داشته، بگونه ای که در جلسات حضور داشته اما حق رای نداشته. ودر تصمیم گیریها دخالتی ندارند. دولتها عضوء اصلی سازمانها بوده حق شرکت و رای دارند. جنبش ها به عنوان عضوء ناظر حق شرکت دارند، اما حق دادن رای را ندارند.
وضعیت عضویت دولتها سازمانهای بین المللی:
هرچند دولت ها عضوء اصلی سازمانها بین المللی هستند. اما عضویت آنها در سازمانهای بین المللی یکسان نیست. عضویت در برخی از سازمانها به روی همه دولتها باز موسع بوده. مانند سازمان ملل اما عضویت دربرخی از سازمانها بسته مضیق و تابع شرایط خاصی است. که باید دولتهای خواهان عضویت، از آن شرایط برخوردار باشند. مانند سازمان اوپک. اتحادیه اروپا. آس آن. کنفرانس اسلامی .
مزایا و مصونیت های سازمانهای بین المللی:
از حیث تاریخی نمایندگان سازمانها به شکل های گوناگونی مورد احترام کشورها بودند. اندیشمندانی مانند سیرون به این مطلب اشاره وآن را تائید نموده است. این موضوع به صورت آشکارتر با تاسیس سازمان بین المللی کار و جامعه بین الملل خودرا نشان داد. بیشترین مزایا و مصونیت ها به صورت دیپلماتیک بود. با گسترش سازمانهای بین المللی پسوند دیپلماتیک از مزایا و مصونیت حذف گردید. تا پسوند مناسبتر دیگری جایگزین آن گردد. نتیجه در سال 1945 درکنفرانس سانفرانسیسکو قواعدی تدوین شد. اما مصونیتهای دیپلماتیک در سال 1963 – 1961 مکتوب شد.
تا قبل از این قواعد حاکم بر مزایا و مصونیت ها دیپلماتیک بصورت عـــرفی بود. برقراری مزایا ومصونیت درسازمان ملل براساس مواد 104-105 اساسنامه صورت گرفت ماده 105 سازمان ملل میگوید، جهت رسیدن به مقاصد خود. هر یک ازاعضاء ازمزایا ومصونیت برخوردارمی باشند. لذا در سال 1975 کنوانسیونی در باره مزایا و مصونیت نمایندگان دولت ها در نزد سازمانهای بین المللی تصویب گردید. همچنین درسال 1989 در رابطه با مزایا و مصونیت های نمایندگان نزد دولتها کنوانسیونی تصویب گردید.
منابع حقوقی مزایا و مصونیت های سازمانهای بین المللی:
عبارتند از عرف، اسناد تاسیس سازمانهای بین المللی، اسناد و معاهدات چند جانبه، اسناد ومعاهدات دو جانبه، رویه قضایی، دکترین.
تعریف مزایا و مصونیت:
مصونیت حقی است که بموجب قانون دارندگان آن نسبت به کلیه اعمالی که دراجرای وضایف خود انجام می دهند. ازتعقیب قضایی، مدنی و اداری درامانند. و مزایا امتیازی است که به برخی ازافراد داده میشود. که سایر مردم از آن محرومند. معمولا مصونیت مربوط به سیستم قضایی و منع تعقیب است. اما مزایا بار مالی دارد. و تسهیل کننده کارهاست، مانند معافیت های مالیاتی و گمرکی.
انواع مصونیتهای سازمانهای بین المللی:
مصونیت های سازمانهای بین المللی مصونیت دیپلماتیک است. مانند مصونیت قضایی. مصونیت اموال و اماکن. مصونیت از تعرض. مصونیت اسناد و مدارک.
منظورازمصونیت قضایی چیست:
یعنی اینکه نمایندگان سازمانهای بین المللی از قدرت اجرایی دولت میزبان مصون بوده اما این به معنای مصون بودن ازقوانین کشورخود نیست.
مصونیت اموال و اماکن:
یعنی اینکه اموال و اماکن سازمانهای بین المللی مصون از ورود میباشند، هچکس حق اجازه ورود به این اماکن را ندارد.، مگر با اجازه نماینده سازمان، همچنین اموال آنها در صورت داشتن علائم سازمان از تفتیش و بازرسی مصون میباشد.
مصونیت بایگانی و اسناد:
کلیه دفاتر، نوشته ها ومکاتبات مربوط به سازمان بین المللی ازبازرسی مصونیت داشته، و غیر قابل کنترل می باشند. درصورتی که هیات دیپلماتیک بخواهد درکشور پذیرنده فرستنده رادیویی نصب کند. اجازه کشور پذیرنده لازم است.
مصونیت تعـرض:
امکان توقیف وبازداشت هیاتهای دیپلماتیک ونمایندگان سازمانهای بین المللی وجود ندارد. همچنین دررفتاربا آنها با احترام عمل شود.
انواع مزایای سازمانهای بین المللی:
مزایا ومصونیت ها متفاوت می باشد. چرا که مزایادردایره نزاکت وازروی احترام است. اما مصونیت دردایره حقوق قراردارد. ورعایت آن برای همه کشورهای یک اصل حقوقی الزام آوراست.
انواع مزایای سازمانهای بین المللی:
1- معافیت ازعوارض ومالیات. 2- معافیت ازحقوق گمرکی وبازرسی.
3- معافیت از بیمه های اجتماعی 4- معافیت ازصدمات شخصی
صلاحیت قانونگذاری سازمانهای بین المللی:
قانونگذاری سازمانهای بین المللی به دو شکل صورت می گیرد. اعلامیه و قطع نامه اعلامیه ها معمولا توصیه هستند. اما قطع نامه ها معمولا الزام آوربوده وایجاد قاعده و قانون می کنند. بعنوان مثال منشور سازمان ملل، برخی از تصمیمات توصیه است. برخی به شکل قطعنامه یعنی الزام آورند معمولا قطعنامه ها باید توسط دولتها رعایت شوند. که بیانگر این موضوع است که سازمانهای بین المللی به عنوان یکی از بازیگران عرصه نظام بین الملل، قدرت قانونگذاری دارند.
انواع قطعنامه های سازمانهای بین المللی:
1- قطعنامه های داخلی. 2- در زمینه صلح و امنیت بین المللی 3 – قطعنامه های اعلامی
1- قطعنامه های داخلی: شامل تصمیمات و قانونگذاریهای است که سازمان برای خوددرنظرمیگیرد مثلا قانونگذاری در زمینه هزینه ها و امور مالی.
2- درزمینه صلح و امنیت بین المللی: برخی ازقطعنامه ها برای کلیه دولتها وخارج ازسازمان بر اساس فصل (7) منشورالزام آوراست. معمولا قطعنامه های الزام آورمربوط به صلح وامنیت بین المللی است، که تحت عنوان قطعنامه های عملیاتی ازآنها یاد می شود.
3- قطعنامه های اعلامی: معمولابه اصول ومبنائی می پردازد. که به آنها اعلامی گفته میشود.
طبقه بندی سازمانهای بین المللی:
1- ازنظرجغرافیا، ازاین نظرکه سازمانهای بین المللی درکجا قرارگرفته، به سازمانهای بین المللی منطقه ای، فرامنطقه ای، وبین المللی (جهانی) قراردارند.
2- ازنظراهداف: سازمانهای بین المللی ازنظرهدف مانند فرهنگی، اقتصادی ونظامی قابل تفکیک هستند.
3- ازنظراختیارات: برخی ازسازمانها ازنظراختیارات، درتصمیم گیری وعمل کنندگی قابل تقسیم هستند.
4- از نظر نوع اعضاء: سازمانهای بین المللی براساس تشکیل دهندگان واعضاء طبقه بندی می شوند.
که به2دسته دولتی وغیردولتی تقسیم می شوند. چهارمین گزینه طبقه بندی ازنظرنوع اعضاء دقیقترو کاملتراست.
سازمانهای بین المللی ازنظرجغرافیا:
سازمانهای بین المللی ازنظرجغرافیا به سه/3دسته تقسیم می شوند منطقه ای، فرا منطقه ای، جهانی سازمانهای بین المللی جهانی خود به دو/2دسته تقسیم می شوند. وابسته به سازمان ملل، خارج از سازمان ملل
تقسیم بندی سازمانهای جهانی به سازمان ملل از نظر تخصصی:
از نظرتخصصی به دسته های مختلف تقسیم می شوند. برخی ازآنها مربوط به ارتباطات جهانی هستند. مانند مخابرات هواپیمای کشوری درزمینه اجتماعی مانند کمیساریای عالی پناهندگان، جمعیت ملل متحد، صندوق کودکان ملل متحد، یونسکو، بهداشت جهانی، بهداشت غذا برخی دیگردرزمینه مالی و پولی فعالیت دارند مانند صندوق جهانی بین المللی پول گروهای دیگری مانند بانک بین المللی توسعه و ترمیم. موسسه توسعه. موسسه مالی بین المللی سازمان تجاری صنعتی. صندوق بین المللی توسعه کشاورزی. سازمان خواروبار. سازمانهای پژوهشی .
سازمانهای خارج از سازمان ملل:
این سازمانها بین المللی منطقه ای و عملیاتی هستند. 1- سازمانهای اروپایی مثل اتحادیه اروپا.
2- سازمانهای امریکایی3- سازمانهای آسیایی و آفریقایی. 4- سازمانهای فرا منطقه ای مثل جنبش عدم تعهد
سازمانهای غیر دولتی:
این نوع از سازمانها به دو دسته تقسیم می شوند 1- غیردولتی غیر انتفاعی 2- غیر دولتی انتفاعی
جامعه ملل
جامعه ملل:
جامعه ملل به عنوان یک سازمان بین المللی جهانی، برای ایجاد صلح و جلوگیری از جنگ در سال 1920 بوجود آمد. فلسفه ایجادآن مبتنی بر حفظ صلح و جلوگیری از جنگ بود. دولتهای تشکیل دهنده جامعه ملل، کشورهای موثروپیروزدرجنگ جهانی اول بودند.
شگل گیری جامعه ملل:
اولین تلاشها به منظورشگل گیری جامعه ملل در سال 1915درآمریکا به جهت برقراری صلح و امنیت بین المللی توسط تشکیلاتی به رهبری هوارد تافت رئیس جمهور وقت امریکا صورت گرفت. حرکت این تشکیلات منتقدانی مانند ویلسون را به همراه داشت. وی ابتدا با این طرح به مخالفت برخواست اما در نهایت اقدام به ارائه اصول 14 گانه، که دراصل آخر بر ایجاد جامعه ملل تاکید شده بود، نمود.
دراین دوره توسط کشورهای امریکا و انگلیس تلاشهای به منظورشکل دادن وتدوین اساسنامه جامعه ملل اقداماتی بعمل آمد. طرح پیش نویس جامعه ملل، توسط استاد دانشگاه حقوق فیلیمور دراین دوران شکل گرفت. بعد از جنگ جهانی اول در سال 1919 میثاق جامعه ملل در عهد نامه ورسای، منظور گردید. در سال 1920 جامعه ملل عملا کارخود را به دبیر کلی آقای اریک دراموند شروع نمود.
عضویت در جامعه ملل:
اصولا دولتهای با حکومت آزاد و صلح طلب می توانستند به عضویت جامعه ملل درآیند. علاوه بر این دولتها و بازیگران بین الملل با دارا بودن حاکمیت ناقص دولتهای مستعمره می توانستند به عضویت درآیند. هرچند برخی از کشورهای به دلیل کوچکی مانند موناکو. سن مارینو. لیختن اشتاین نتوانستند به عضویت جامعه ملل درآیند.
اعضای جامعه ملل:
1- اعضای موسس. 2- اعضای جدید.
اعضای موسس: دولتهای که درابتدا جامعه ملل را ایجاد نموده اند. که خود به چند دسته تقسیم می شدند.
1)- کشورهای امضاء کننده صلح ورسای از اعضای موسس نبوده. چرا که موسسین جامعه ملل تنها دول متفق بوده. لذا کشورهای مانند آلمان وهم پیمانانش با وجود امضاء معاهده، موسس محسوب نشده.
2)- برخی از کشورها علاوه بر عضوء موسس بودن، وامضای میثاق، نتوانستند آنرا درکشور خود تصویب نمایند. لذا عضوء موسس محسوب نشده و نتوانستند عضویت خودرا کسب نمایند مانند آمریکا
3)- دولتهای که نام آنها درضمیمه معاهده ورسای آمده. اما با تاخیر معاهده را امضاء نموده مانند اکوادور
4)- برخی ازدولتها علی رغم اینکه عضوء موسس بوده، اما به جای امضای معاهده ورسای، معاهده دیگری را امضاء نموده بودند. مانند چین که معاهده سن ژرمن را امضاء نموده بود.
پذیرش اعضای جدید درجامعه ملل:
اعضای که بعد از تاسیس جامعه ملل به عضویت جامعه ملل درآمدند. به آنها اعضای جدید اطلاق میگردد. پذیرش این اعضاء بر اساس کسب رای، صلح طلب بودن وداشتن حکومت آزاد میباشد. رکن صالح جهت پذیرش مجمع امورجامعه ملل با رای دو/ سوم آرا می باشد.
خروج از جامعه ملل:
دولتها با اراده خود وارد سازمان ملل شده، وبا اراده خود ازآن خارج میشوند. دولتی که خواهان خروج از جامعه ملل میباشد. دوسال قبل از خروج آنرا اطلاع داده، در مدت این دوسال میباید به کلیه تعهدات خود عمل کند. ذکر این نکته لازم است که عدم شرکت وعدم حضور با خروج فرق می کند. عدم شرکت معمولا به دلیل ناتوانی مالی است. وعدم حضور معمولا به علت نارضایتی است.
خروج از جامعه ملل قرینه پذیرش است. ورکن صلاحیت داردرزمینه خروج مجمع میباشد. البته خروج از جامعه ملل به معنای خروج از نهادهای بین المللی وابسته به آن نیست. بطور مثال اگر کشوری از جامعه ملل خارج شود، میتواند همچنان عضویت خود را در دیوان حفظ نماید.
اخراج از جامعه ملل:
طبق ماده 16تبصره 3 میثاق هرعضوی که مندرجات میثاق را نقض کند. میتوان آن عضوءرا ازجامعه ملل اخراج کرد. این اخراج باید به تصویب شورای امنیت برسد. درتاریخ جامعه ملل فقط یک مورد اخراج از جامعه ملل وجود دارد. شوروی درسال 1939 به دلیل تجاوز به فلاند از جامعه ملل اخراج گردید.
ارکان جامعه ملل:
جامعه ملل دارای سه رکن است. 1)- مجمع 2)- شورا 3)- دبیرخانه
مجمع:رکن مرکزی جامعه ملل است. کلیه کشورهای امضاء کننده معاهده ورسای، کشورهای بیطرف در جنگ، و همچنین هر کشور خود مختار یا تحت حمایه که دولت آزاد داشته باشند. ودرخواست عضویت نموده، وآن درخواست پذیرفته شده باشد. هر دولت یا عضوء دارای 3 نماینده در مجمع بوده وازیک حق رای برخورداراست. مجمع دارای 2نوع جلسه میباشد. جلسه عادی – جلسه فوق العاده . جلسه عادی در نخستین یا دومین دوشنبه سپتامبر هر سال برگزار وبه مدت یک ماه طول می کشد. تشکیل جلسه فوق العاده در مواقع اضطراری میباشد.
امتیازات ووظایف مجمع جامعه ملل:
مجمع جامعه ملل دارای چند نوع وظیفه است.
1- برخی ازوظایف با شورا مشترک است. (شامل وظایفی است که علاوه بر شورا مجمع، میتوانند انجام بدهند).
2- برخی ازوظایف با شورا بهم پوسته است. (انجام وظیفه هر یک به تنهایی ناقص است).
3- برخی ازوظایف خاص خود مجمع می باشد. (فقط در حیطه وظیفه مجمع است).
اختیارات مشترک مجمع وشورای جامعه ملل:
1- حفظ صلح وامنیت بین الملل. 2- درخواست رای مشورتی ازدیوان دادگستری.
اختیارات به هم پیوسته جامعه ملل:
1- انتخاب قضات دیوان دادگستری. 2- اصلاح میثاق. 3- تعین دبیرکل. 4- توسعه شورا
انتخاب دبیر کل: بعد از گزینش افرادواعلام نظر شورا، از رای مجمع نیز برخوردار است.
اختیارات خاص مجمع جامعه ملل:
1- پذیرش اعضای جدید. 2- انتخاب اعضای غیردائمی شورا.
3 تجدید نظر در معاهدات. 4- تعین بودجه جامعه ملل.
*چگونگی شکل گیری جامعه ملل، نحوه عضویت، وظایف واختیارات، اخراج خروج، ارگان ووظایف ارکان را تشریح کنید?
*جامعه ملل و سازمان ملل را در موضوعات ذیل مقایسه کنید؟ اختیارات، وظایف، ارکان، خروج، اخراج. شورای جامعه ملل?
به موجب ماده 4 میثاق جامعه ملل، ، شورا از نمایندگان دولتهای متفق ومتحدان آنها تشگیل گردید. یعنی 5 قدرت فاتح جنگ جهانی اول امریکا. انگلیس. فرانسه. ایتالیا. ژاپن
اعضای شورا جامعه ملل:
اعضای دائم واعضای غیردائمی. اعضای غیر دائمی6 عضوء بود. واعضای غیردائم ابتدا9عضو وسپس به11عضورسید. اعضای غیردائم جهت3 سال انتخاب می شدند.
دبیرخانه جامعه ملل:
به موجب ماده6 میثاق، دبیرخانه به عنوان یکی ازارکان جامعه ملل قرارداشت. دبیرکل معمولا با اگثریت رای مجمع، همکاری واعلام نظرشوراانتخاب میشد. اولین دبیرکل جامعه ملل سیراریک دراموند و سپس ژوزف اونول معاون وی به این سمت انتخاب شدند. دبیرخانه از یک دبیر کل، چنددبیروتعدادی کارمند در ژنوسویس تشکیل شده بود.
نقاط ضعف جامعه ملل:
1- اساسنامه یا میثاق جامعه ملل به عنوان متن غیر مستقل، وجزیی از معاهده ورسای محسوب می شود.
2- شیوه رای گیری در جامعه ملل به صورت اتفاق آراء بوده. لذا هرزمان که موضوعی با منافع قدرتهای بزرگ قرارمیگرفت، تصمیم گیری درخصوص آن موضوع صورت نمی پذیرفت. اما بمرورزمان
شیوه رای گیری به شیوه اکثر نسبی تغییر یافت.
3- مسئولیت مشترک مجمع وشورا درزمینه حفظ صلح بین المللی به صورت شفاف و مشخص معلوم نبود. نتیجتا رسیدگی به وظایف رادچار مشکل می کرد.
4- وسعت وظایف شورا، وظایف شورا به صورت خاص تعریف نشده، لذا شورا میتوانست در امور اقتصادی، سیاسی و غیره تصمیم گیری کند.
5- ابهام درشیوه اصلاح وتجدید نظر میثاق:هرچند که اصلاح وتجدید نظربا اکثریت اعضامجمع وشورا میباشد. اما اینکه چه موادی، ودرچه زمانی قابل اصلاح میباشند. سخنی به میان نیامده.
6- نحوه خروج از جامعه ملل. درمورد خروج از جامعه ملل، قواعد محکمی وجود نداشت. لذا این موضوع باعث می گردیدکه کشورهای متجاوزآن زمان مانند ژاپن و ایتالیا سریعا از جامعه ملل خارج شوند.
7- ضعف در ضمانت اجراء، . تصمیمات اتخاذ شده از پشتوانه اجرایی برخوردار نبودند.
سازمان ملل متحد
عدم کارایی جامعه ملل باعث گردید. که صلح وامنیت بین المللی نه تنها حفظ نشود، بلکه درسال 1939
جنگ جهانی دوم به وقوع بپیوندد. باوجود درگیری بین کشورها، درحین جنگ دولتها امیدواربودند، که سازمان جدیدی با توانایی جلوگیری ازوقوع جنگ را ایجاد نمایند. لذا ضمن گردهمایی های مختلف سعی نموده اند، یک سازمان بین المللی که ضعف های جامعه ملل را نداشته، وبطور کامل در ایجاد امنیت بین الملل کارا باشد. بوجود بیاورند. در سالهای1941 تا 1945طبق اعلامیه های بین المتحدین، منشور آتلانتیک، اعلامیه ملل متحد، کنفرانسهای مسکووتهران، کنفرانس دامبارتن اوکس، یالتا، کنفرانس سانفرانسیسکو درنهایت به ایجاد سازمان موفق شدند.
1)- اعلامیه بین المتحدین؛ اولین حرکت کشورها برای طرح سازمان بین الملل است.
2)- منشور آتلانتیک؛ این کنفرانس تحکیم دیدگاه بین المتحدین را درخود داشت.
3)- اعلامیه ملل ؛اولین حرکت رسمی به منظور تاسیس سازمان ملل است.
4)- کنفرانسهای مسکو وتهران ؛ شرایط وچگونکی ساختار سازمان دراین کنفرانس بررسی گردید.
5)- کنفرانس دامبارتن اوکس * ؛ شکل گیری اساسنامه ومنشور سازمان ملل.
6)- کنفرانس یالتا ؛ شیوه رای گیری درشورا وهمچنین امتیاز وتو دراین کنفرانس اتفاق افتاده.
7)- کنفرانس سانفرانسیسکو؛ایجادوشکل گیری سازمان ملل در24 اکتبر1945طی19فصل و111اصل.
اصول واهداف سازمان ملل:
درماده(1) منشور، اهداف سازمان ملل متحد به قرارزیربیان شده.
1- حفظ صلح وامنیت بین الملل. 2- توسعه روابط دوستانه میان ملتها ودولتها.
3- همکاری اقتصادی واجتماعی وترویج احترام به حقوق بشروآزادیهای اساسی برای همگان.
4- ایجاد مرکزی برای هماهنگ کردن اقدامات ملتها.
اصول سازمان ملل:
1- برابری حاکمیت کشورها. 2- حل مسالمت آمیز اختلافات. 3- انجام تعهدات با حسن نیت.
ترکیب سازمان ملل:
سازمان ملل دارای دونوع اعضاء میباشد. 1- اعضای موسس یا اصلی 2- اعضای جدید.
اعضای اصلی، دولتهای میباشند، که سازمان ملل را ایجاد، وبه دولتهای محوریعنی آلمان. ایتالیا. ژاپن
اعلان جنگ نموده اند. وهمچنین51 کشورامضاء کننده وحاضردرکنفرانس سانفرانسیسکو.
اعضای جدید: دولتهای که بعد از تاسیس سازمان ملل با دارا بودن چهارشرط به آن پیوسته اند.
1- دولت بودن. 2- صلح طلب بودن.
3- انجام یا قبول تعهدات منشور. 4- داشتن شایستگی وتوانایی انجام تعهدات.
*دامبارتن اوکس نام ویلایی درواشنگتن دی. سی امریکا، که اواخر تابستان 1944محل برگزاری کنفرانس بود.
*مشخصه اصلی دولت داشتن استقلال است. اما دراین خصوص یک استثناء وجود دارد. وآنهم کشور شوروی می باشد. شوروی دارای 15جمهوری و یک دولت است، اما در سازمان ملل اکرائین.. بلاروس همزمان عضویت داشته. لذا دارای3رای بوده. که درکنفرانس یالتا دراین مورد تصمیم گیری شد.
آئین پذیرش در سازمان ملل:
پذیرش درسازمان ملل با توصیه شورای امنیت به مجمع عمومی وتصویب مجمع با دو/ سوم آراء صورت میگیرد. اما تصمیم گیرنده نهایی مجمع می باشد. اخیرا شورا میتواند این تصمیم را وتو کند. روش تصمیم گیری درشورای امنیت به صورت اکثریت کیفی است. درروش اکثریت کیفی ملاک ومیزان رای نه/ پانزدهم است. به شرطی که 5 عضودارای امتیازوتو به موضوع رای مثبت داده باشند.
وضعیت دولتهای غیر عضو در سازمان ملل:
در این خصوص درمنشور سازمان ملل مقرراتی بشرح ذیل وضع شده است.
1- رعایت مفاد منشور توسط کشورهای غیر عضوء طبق بند 6 ماده 2 تاجایی که برای حفظ صلح وامنیت بین المللی ضروری است، دولتها بر طبق اصول منشوررفتار، یعنی تحت نظر سازمان باشند.
2- رسیدگی قضایی به اختلافات کشورهای غیر عضو، درارتباط با سازمان، اگراختلاف در شورای امنیت سازمان درحال بررسی است. ازدولت موردنظردعوت بعمل میآید تابه عنوان کشور غیرعضوء
بدون حق رای از حق خود دفاع نماید. ضمنا دولتهابی غیرعضوئمی توانند با سازمانهای تخصصی وابسته به سازمان ملل همکاری نمایند.
شرایط خروج از سازمان ملل:
قواعد ومقرراتی خاصی که ممانعت کننده خروج کشورها ازسازمان ملل باشد، وجود ندارد. امادر این خصوص دیدگاهای مطرح است. یکی از این دیدگاها از طرف هانری رولن ارائه شده. وی اعتقاد دارد. که باید به دولتها حق داده شود. تا در شرایط استثنایی خاص از سازمان ملل خارج شوند. به نظر رولن دو دلیل برای خروج از سازمان ملل وجود دارد.
1- همچنانکه دولتها با اراده و اختیار به سازمان وارد شده اند. میتوانند با اراده ازآن خارج شوند.
2- در شرایط حاد این حق را به دولتها داده، که بتوانند، اعلام اراده نموده از سازمان خارج شوند.
درمورد خروج از سازمان یک مورد اتفاق افتاده. وآنهم خروج اندونزی به علت عضویت مالزی در شورای امنیت، به دلیل وجود اختلاف میان مالزی و اندونزی بود. در اینجا باید به این نکته توجه نمود، که خارج شدن از سازمان ملل، باعث خروج از سازمانهای تخصصی وابسته به سازمان ملل نمی شود. ماده 6 منشور می گوید، هر گاه دولتی از وظایف خود طبق منشورتخطی کند. بنابر توصیه و تصویب مجمع عمومی، میتوان آن دولت را ازسازمان ملل اخراج نمود، این عمل یکبار با اخراج شوروی از سازمان ملل اتفاق افتاده.
تعلیق عضویت دولتها در سازمان ملل:
طبق ماده 5 منشور چنانچه دولتی به علت پاره ای از تخلفات، مانند تجاوز یا حمله به یکی از کشورها در شورای امنیت مورد اقدام قهری قرار گیرد. به توصیه شورای امنیت، مجمع عمومی آن دولت را از برخی مزایا محروم ساخته، یا حقوق آن دولت را تعلیق می نمایند. از جمله این مزایا تعلیق حق رای، عدم شرکت در جلسات با رای یا بدون رای میباشد.
*تعلیق حق رای درچه مواقع اتفاق می افتد؟
هرزمان که دولتی سهمیه مالی خود را به سازمان نپردازد، ومقدار این بدهی از سهمیه دو ساله آن کشور بیشتر باشد. حق رای به حالت تعلیق درمی آید. تشخیص این موضوع که عدم پرداخت ناشی از مشکلات ایجاد شده، می باشد یا کوتاهی کشور مذکور نسبت به پرداخت سهم خود درتصمیم گیری موثراست.
ارکان اصلی سازمان ملل:
1- شورای امنیت. 2- مجمع عمومی. 3- دبیرخانه.
4- شورای اقتصادی واجتماعی. 5- شورای قیمومیت. 6- دیوان دادگستری بین المللی
شورای امنیت سازمات ملل:
طبق ماده 24 اساسنامه منشور شورای امنیت رکن اجرایی سازمان ملل میباشد. تعدادی از کشورها بصورت محدود، با عملکرد وسیع به وظیفه اصلی خود یعنی حفظ صلح و امنیت می پردازند. شکل گیری شورای امنیت به عنوان رکن اجرایی درکنفرانس دمبارتن اوکس بوقوع پیوسته، شورای امنیت طبق فصل6 مواد33تا38 و فصل7 مواد 39 تا51 به وظایف خود عمل میکند. ترکیب شورای امنیت به صورت اعضای دائم و غیر دائم میباشد. ازاین نظربا جامعه ملل متفاوت است. تعداد اعضاء 15 عضوء میباشد، شامل 5عضوء
دائم و10 عضوء غیردائم. 5عضودائم، شامل کشورهای دارای امتیازوتو امریکا. روسیه. انگلستان. فرانسه. چین
10کشورعضوء غیردائم براساس الف: صلح طلب بودن. ب: با توجه به توزیع عادلانه جغرافیایی.
بترتیب زیرمیباشند. آسیاوافریقا5عضوء امریکای لاتین2عضوء اروپای شرقی1عضوء اروپای غربی 1ضوء اقیانوسیه و بقیه کشورها 1 عضوء .
نحوه رای گیری در شورای امنیت سازمان ملل:
در کنفرانس یالتا چگونگی ونحوه رای گیری بوجود آمد. یعنی همان کنفرانسی که امتیاز وتو را برای اعضا دائم به رسمیت شناخت. چگونگی رای گیری درجامعه ملل بر اساس اتفاق آراء بود. اما رای گیری در شورای امنیت اکثریت کیفی است. تعداد آراء نه/ پانزدهم است، اما آراء پنج عضوء دائم دارای امتیازوتو باید در(9)رای اعضاء وجود داشته باشد. عضوءغیردائم برای مدت(2) سال انتخاب می شود. ازدیگرفرقهای جامعه ملل وسازمان ملل عضویت اعضاء غیر دائم میباشد. و عضویت اعضاء غیر دائم در جامعه ملل (3) سال و درسازمان ملل (2) سال است.
نحوه تصمیم گیری در شورای امنیت به صورت اکثریتی کمی وکیفی می باشد. تصمیم گیری درخصوص آئین کارشورای امنیت مانند تشکیل جلسات، دستورکارجلسات، انتخاب روئسای شورا و غیره بصورت –
اکثریت کمــــی است. حل مسالمت آمیز اختلافات، اقدامات تنبیهی، مقررات مربوط به تعلیق، اخراج، روابط شورای امنیت با مجمع عمومی وانتخاب دبیرکل بصورت اکثریت کیفـــی است.
آثار حقوقی امتناع (رای ممتنع دادن) یک عضو دائمی:
در صورت دادن رای ممتنع توسط اعضای دائمی چنین رائی مثبت تلقی شده، لذا قطع نامه های صادره دراین خصوص الزام آور میباشند. چنانچه در مورد قضیه اسپانیا، شوروی چنین عملی را انجام داد،
که نتیجتا به منزله رای مثبت بحساب آمد.
وظایف و اختیارات شورای امنیت:
مواد 24 تا 26 اساسنامه شورای امنیت، وظایف و اختیارات شورا را حفظ صلح و امنیت بین الملل دانسته. و همچنین حق دخالت شورا را جهت دخالت در دیگر مسائل محفوظ دانسته. درمجموع اساسنامه سازمان به روشنی محدوده وظایف واختیارات شورای امنیت را معلوم نکرده. عملکرد شورا به دو صورت می باشد توصیه – تصمیمات جهت حفظ صلح و امنیت بین الملل بر اساس فصل (6) منشور اقدامات مسالمت آمیز و توصیه آمیز را بیان می نمایده. فصل (7) اقدامات تنبیهی را برای حفظ صلح، وجلوگیری ازتخطی دولتهارا مد نظر داشته. اقدامات تنبیهی از تحریم تا حمله نظامی را شامل میشوند.
حل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی:
مواد 38 تا 33 منشورسازمان ملل متحد، روشهای حل مسالمت آمیزاختلافات بین المللی را بیان نموده است. که شورای امنیت سازمان ملل بر اساس مواد فوق الذکر به میانجیگری. سازش. تحقیق. داوری. رسیدگی قضائی. توسل به موسسات منطقه ای وغیره به انجام وظیفه می پردازد.
مقامات صلاحیت دارجهت ارجاع اختلافات بین المللی به شورای امنیت:
1- کشورهای عضوء سازمان ملل. 2- کشورهای غیر عضوء سازمان ملل.
2- دبیر کل. 3- مجمع عمومی.
ارجاع اختلافات، شورای امنینت براساس فصل(6) منشور:
1- حل اختلاف به روشهای سنتی پیش بینی شده درمنشور مذاکره. میانجگری. سازش. تحقیق وغیره
2- درهرمرحله ازمراحل اختلاف شورا میتواند روش خاصی راپیشنهاد کند.
3- اختلافاتی که حقوق طرفین را تحت تاثیر قرارمیدهد. میتواند به مواد حل کننده اختلاف استناد کند.
4- تاسیس یک مرجع حل اختلاف درچهارچوب سازمان ملل توسط شورای امنیت. مانند نیروهای حافظ صلح، ایجاد کمیته های تحقیق وغیره.
در مجموع فصل ششم منشور اقدامات شورای امنیت بصورت توصیه ای بوده نه الزام آور. اما در فصل هفتم برالزام آور بودن آن تاکید شده، یعنی بجای توصیه، تصمیم، که رعایت آن برای دولتها الزآم آور است. در باره فصل هفتم انتقادات زیادی وارد است. که به مواردی ازآن اشاره میشود.
الف)در ماده 39 منشوربه تهدید علیه صلح، نقض صلح وعمل تجاوزگارانه اشاره شده، اما تعریف دقیقی ازآن ارائه نگردیده. نتیجتا مرجع تفسیر کننده این مفاهیم شورای امنیت خواهد بود! لذا اعضای شورای امنیت درموارد خاص دارای عملکردی بوده، که میتواند تهدیدی علیه صلح، یا عمل تجاوزگرانه محسوب گردد. گاهی موضوعات را به نفع خود وگاهی تهدید تفسیر می کنند. لذا یکی ازمشکلات اساسی منشور تفاسیرشورای امنیت است، که حقوقی نیست بلکه سیاسی است.
عملکرد شورای امنیت طبق فصل هفتم :
براساس اصل41 ابتدا تحریم زمینی، دریایی، هوایی وقطع روابط سیاسی است. اصل 42 تجویز وبه کار بردن زور است، در صورتیکه اصل 41 با شکست مواجه شده باشد. طبق اصل 42 عمل میشود.
نحوه تصمیم گیری شورای امنیت در باب موضوعات تهدید. نقض صلح وعمل تجاوزگرانه شیوه رای گیری و تصمیم گیری بصورت غیر تشریفاتی میباشد. یعنی همان اکثریت کیفی با دارا بودن امتیاز وتو در راستای منافع قدرتهای دائمی.
حق (امتیاز) وتـــو:
اولین باردرکنفرانس یالتا توسط روزولت پیشنهاد گردید. ومعنای آن من مخالفم در مجموع به رای منفی درشورای امنیت وتو گویند. درنتیجه تصمیم گیری را با مشکل روبرو می کند. برخی از دولتهای دائمی شورای امنیت ابتدا به پیش نویس قطع نامه ای رای منفــــی داده. وسپس در مجموع آنرا وتو می کنند. به این عمل وتو مضاعف می گویند. بیشترین کاربرد حق وتو دردوران دو قطبی، نظام بین الملل است. شوروی با 116 بار وآمریکا با60 مورد استفاده رکورد داراین موضوع هستند. علت استفاده شوروی مخالفت با عضویت دولتهای رها شده از استعماردر سازمان ملل است. پس وتو امتیازی است به صورت تبعیض آمیز داده شده به دولتهای تاثیرگذار در نظام بین الملل، تا منافع خود را تامین کنند.
دیدگاهای مختلف در رابطه با حق وتو:
دراین خصوص دودیدگاه وجود دارد. 1- دیگاه طرفداران حق وتو. 2- دیدگاه مخالفان حق وتو.
دیدگاه طرفداران حق وتو:
1)- داشتن چنین حق و امتیازی حق کشورهای بزرگ است، چراکه باعث ضمانت اجرای قطع نامه ها و
تصمیمات خواهد بود. 2)- حق وتو قدرتهای بزرگ، متوازن کننده قدرت مجمع عمومی وشورای امنیت است.
3)- اگرحق وتوبه دولتهای بزرگ داده نمی شد، ازروشهای دیگری جهت رسیدن به اهداف خود استفاده می کردند.
4)- اگر حق وتو به دولتهای بزرگ داده نمی شد. باعث درگیری بین دولتهای بزرگ می شد.
5)- اگرحق وتو به دولتهای بزرگ داده نمی شد. سرگذشت سازمان ملل مانند جامعه ملل می گشت، دولتهای بزرگ آن را ترگ گفته و منحل می شد.
دیدگاه مخالفان حق وتو:
1)- حق وتو بند 1 ماده 2 منشور را زیر سئوال برده، وبا حق تساوی حاکمیت درتناقض است.
2)- این حق، یا امتیاز مانع انجام هرگونه اقدام تنبهی علیه اعضای دائمی خواهد بود.
آئین کار شورای امنیت:
جلسات شورا به دو دسته تقسیم شده. 1- جلسات اداری. 2- جلسات غیراداری.
جلسات اداری هر سال 2 بار مشخص شده است. اما جلسات غیر اداری هر زمان که لازم باشد. فاصله جلسات غیراداری نباید بیش 14 روز باشد. تشکیل جلسات شورا، به درخواست هریک از اعضاء، مجمع عمومی یا دبیرکل خواهدبود. دستورکارشورا توسط دبیرکل تنظیم وتصویب رئیس شورا میرسد. رئیس شورا بترتیب نوبت، بر اساس حروف الفبا انگلیسی انتخاب می شود، که دوره ریاست شورا یک ماه است. در مواردی که اختلافی درحال رسیدگی است. و رئیس شورای امنیت نماینده یکی ازدولتهای طرف اختلاف میباشد. او کنار گذاشته شده ونفر بعدی بجای وی منصوب میشود. جلسات شورا علنی بوده مگردرموارد خاص. مثلا تعیین دبیرکل غیر علنی است.
ترکیب اعضا مجمع عمومی سازمان ملل:
کلیه کشورهای که عضوء سازمان ملل هستند. درمجمع عمومی حضوردارند. مجمع عمومی مهمترین رکن تبادل نظرومشورتی سازمان ملل است. هریک ازاعضاء می توانند حداگثر 5 نماینده در مجمع داشته باشد. مجمع عمومی به عنوان مجلس جهانی محل ابرازعقاید اعضای جامعه بین المللی است. برخی ازکشورها به دودلیل نمی توانند تا مدتی عضوء سازمان ملل شوند.
الف)- رقابت دوابرقدرت آمریکا وشوری. ب)- کوچک بودن برخی از کشورها
نحوه رای گیری در مجمع عمومی:
نحوه رای گیری مجمع عمومی به دو صورت است. مسائل مهـــم – دیگر مسائل در مورد مسائل مهم تصمیمات مجمع با اکثریت دو/ سوم اعضای حاضر، رای دهنده اتخاذ خواهد شد. ودردیگر مسائل اکثریت ساده است. رای گیری درمجمع عمومی مخفی بوده. دولتهای بزرگ ازجمله امریکا نسبت به مجمع عمومی دیدگاه خوبی نداشته. واز مجمع عمومی تحت عنوان دیکتاتوری اکثریت یاد می کنند. چرا که اکثریت آنهارا جهان سومی تشکیل میدهد.. که با تجمع دریک بلوک سیاسی قدرت رای خودرا افزایش میدهند.
مسائل زیر جزء مسایل مهم تلقی می شود.
1)- توصیه مربوط به حفظ صلح و امنیت بین المللی. 2)- مسائل مربوط به بودجه.
3)- انتخاب اعضای شورای اقتصادی اجتماعی. 4)- قبول اعضای جدید
5)- انتخاب اعضای غیر دایم شورای امنیت. 6)- اخراج، تعلیق حقوق ومزایای اعضا.
7)- انتخاب اعضای شورای قیمومیت. 8)- اجرای نظام قیمومت.
وظایف و اختیارات مجمع عمومی:
وظایف مجمع عمومی به عنوان وجدان جامعه جهانی بیشتر توصیه ای است. که درچهارچوب منشورچنین
اقداماتی صورت می گیرد. اما مورد استثناء ازاین قاعده موضوع حفظ صلح وامنیت بین الملل است. دراین خصوص موضوع سریعا بررسی و تصمیم گیری می شود. در صورتی که با وتوی یکی از اعضاء صاحب وتو، تصمیم گیری به بن بست برسد. سریعا چنین وظیفه ای به مجمع واگذار میشود مجمع نسبت به آن موضوع تصمیم گیری کرده، که این تصمیم الزام آوراست.
وظایف انحصاری مجمع عمومی:
1- تدوین و توسعه تدریجی حقوق بین الملل، در صورت نیاز به تدوین وگسترش قواعد حقوق بین الملل در زمنیه های مختلف، این عمل توسط کمیسیون حقوق بین الملل وزیر نظر مجمع انجام می گیرد.
2- ایجاد ارکان فرعی، در برخی از مواقع ضرورت ایجا ب می کند. که سازمان بین الملل، غیر از ارکان یاد شده ارکان دیگری، که اصلی نبوده، اما برای حل یک معضل بوجود بیاورد، مانند صندوق بین المللی پول.
3- سرزمینهای غیرخود مختار، هرگونه تصمیم گیری جهت بازسازی ورسیدن به استقلال سرزمینهای تحت قیمومیت در حیطه و اختیار مجمع عمومی می باشد.
4- مسائل داخلی سازمان ملل متحد، بمنظورتهیه بودجه، وبیش بینی هزینه ها و همچنین تعیین سهم هزینه ای هریک از دولتها ی عضوء در انحصار مجمع عمومی می باشد.
صلاحیت غیر انحصاری مجمع عمومی:
1)- حفظ صلح و امنیت بین الملل طبق ماده 12 منشور. 2)- انتخاب قضات دیوان بین المللی داد گستری.
3)- انتخاب دبیر کل. 4)- پذیرش عضو ء جدید.
5)- اخراج، تعلیق عضویت. 6)- اصلاح منشورشورا و مجمع.
آئین کار مجمع عمومی:
مجمع عمومی دارای سه/3 نوع جلسه میباشد. 1- جلسه عادی. 2- جلسه ویژه. 3- جلسه اضطراری.
1)- جلسه عادی: همه ساله در سومین سه شنبه سپتامبر شروع می شود. ودرهمان ابتدای شروع جلسه تاریخ خاتمه نیزمقرر می گردد. مقر مجمع عمومی، نیویورک است.
2)- جلسه ویژه: معمولا به درخواست شورای امنیت، یا اعضای سازمان ملل برگزار می گردد.
3)- جلسه اضطراری: در رابطه با موضوعات ویژه ای که به درخواست دبیرکل یا شورای امنیت برگزار میگردد. وباید مورد تصمیم گیری قرار گیرند.
هردولت در سازمان ملل 5 نماینده و 5 عضوء علی البدل دارد، وهمچنین دارای 1/یک رای است. زبانهای رایج در سازمان ملل عبارتند از زبان عربی، چینی، انگلیسی، روسی، فرانسوی، اسپانیولی .
دیوان بین المللی دادگستری:
منشاء ایجاد این سازمان قضایی بین المللی، درکنفرانس دوم صلح لاهه در سال 1927 می باشد. درآن زمان تاکید بر ایجاد دو نهاد قضایی یعنی غنائم جنگی- دیوان دادگستری داوری گردید. هر چند هیچکدام از دو نهاد مذکور شکل نگرفت. نتیجتا سرانجام هردو نهاد به دیوان دائمی دادگستری بین المللی ختم گردید..
پیدایش دیوان دائمی بین المللی دادگستری:
تشکیل یک مرجع قضایی بین المللی ضرورتی انگار ناپذیربود، که درماده4 میثاق به آن اشاره شد. همزمان با تشکیل جامعه ملل، دیوان دائمی بین المللی شکل گرفت. که مرکب از 15 قاضی، شامل 11 قاضی اصلی و4 قاضی علی البدل، توسط مجمع و شورا برای مدت 9 سال انتخاب میشوند. مقردائمی دیوان شهرلاهه کشورسویس می باشد
دیوان دو /2 نوع حکم صادر می کند. 1)- احکام مشورتی. 2)- احکام ترافعی حل اختلافی
احکام مشورتی: جنبه های از عملکرد دیوان است، به صورت مشورت و توصیه
احکام ترافعی: صدورحکم ورای قطعی در خصوص یک اختلاف، که دولتهای درگیر و طرفین اختلاف، ملزم به رعایت احکام صادره دیوان می باشند.
مقایسه دائمی بین المللی دادگستری با دیوان دادگستری:
1- هردوپس از جنگ جهانی، جهت حل مسالمت آمیز، اختلافات بین المللی ایجاد شدند.
2- ماهیت کار هردو یکسان است
3- صلاحیت هردو دیوان یکسان (مشورتی و ترافعی).
4- رجوع به هردو دیوان برای صدور رای ترافعی، فقط برای دولتهای درگیرخواهد بود.
5- آراء مشورتی را معمولابه تقاضای سازمانهای بین المللی صادرکرده، ودولتها راسا صلاحیت نداشته.
6- فقط به اختلافات حقوقی دولتها رسیدگی می کند.
7- تصمیمات هردودیوان وهمچنین صدور رای قطعی درخصوص اختلافات، ضمانت اجرایی دارد.
وجود اختلافات دائمی بین المللی دادگستری با دیوان دادگستری:
1- دیوان بین المللی دادگستری رکن اصلی و قضایی سازمان ملل است لذا اساسنامه آن جزء لاینفک منشور قرار دارد. اما دیوان دادگستری موسسه ای وابسته به جامعه ملل، نه از ارکان جامعه ملل پس اساسنامه مستقلی دارد.
2- عضویت درسازمان ملل مترادف است، با عضویت دردیوان دادگستری، اما عضویت درجامعه ملل الزاما بمعنی عضویت دردیوان دائمی نیست.
3- عضویت دردیوان دائمی فقط برای دولتهای عضوء جامعه ملل مفقوح بود، اما عضویت دردیوان دادگستری برای تمام دولتها با شرایطی که درمنشور ذکر شده میسر است.
4- تقاضای رای مشورتی ازدیوان دائمی فقط برای مجمع و شورای جامعه ملل میسر بود. اما دیوان دادگستری، علاوه براین دو رکن فوق، دیگرارگان سازمان ملل نیزمیتوانند رای مشورتی درخواست نمایند.
5- ضمانت اجرائی دیوان دائمی کشور محکوم شده است اما ضمانت اجرائی دیوان دادگستری شورای امنیت است.
6- اصلاح اساسنامه دیوان دائمی پیش بینی نشده است اما اساسنامه دیوان دادگستری طبق مواد 70 و69 منشور سازمان ملل، همانند چگونگی وروش اصلاح در اساسنامه سازمان ملل است.
تاسیس دیوان دادگستری بین المللی:
تاسیس دیوان دادگستری بین المللی همزمان با شکل گیری سازمان ملل است. چرا که اساسنامه دیوان جزءلاینفک منشور سازمان ملل است. یعنی منشوری که درکنفرانس سانفرانسیسکو درسال1945 تدوین شد. اما شروع رسمی آغاز بکاردیوان درسال 1946 میباشد.
ساختارو تشکیلات دیوان دادگستری بین المللی:
طبق مواد 2 الی33 اساسنامه ومواد 32و37 آئین نامه داخلی اداره می شود. دیوان مرکب 15 قاضی است. که درزمینه حقوقی تخصص کافی داشته، از بین سیستم حقوقی مختلف دنیا انتخاب می شوند. انتخاب آن توسط مجمع وشورا تواما بوده. وازسوی دولتها ی ملل انتخاب و انتصاب نمی شوند. بلکه از طرف دو رکن سازمان ملل مجمع وشورا برای مدت 9 سال انتخاب شده، و به قید قرعه هر3 سال یک/ سوم آنها تغییر خواهند کرد.
شیوه انتخاب قضات دیوان دادگستری بین المللی:
الف)- فردانتخابی باید نماینده یکی از نظامهای حقوقی دنیا بوده. که توسط گروههای ملی معرفی شده. هرگروه ملی حق دارد. حداکثر4 نماینده معرفی کند. که هردولت میتواند از این4 نفر، فقط 2 نفر از تبعه خود را به دبیرکل سازمان ملل معرفی نمایند. نهایتا دبیر کل فهرست کاندیدها را به مجمع و شورای امنیت ارائه، تا درباره آنها تصمیم گیری نهایی صورت پذیرد. درخصوص صلاحیت دیوان وکسانی که حق ارجاع دعوای به دیوان رادارند. باید به موضوع قاضی اختصاصی و همچنین فرق آن با قاضی دیوان دادگستری توجه نمود.
ب)- انتخاب قضات با مجمع عمومی و شورای امنیت است. از این روش نیز پیش تر برای گزینش قضات دیوان دائمی دادگستری بین المللی استفاده می شد. بدلیل اینکه نظریات کلیه کشورها، اعم از کوچک وبزرگ درنظر گرفته می شد. بنظر روشی پسندیده ومناسب می باشد.
تعاریف قاضی اختصاصی:
1)- درصورتیکه یکی از قضات دیوان، تابعیت یکی ازدولتهای طرف دعوا را داشته باشد. این اجازه به طرف مقابل داده میشود. که ازافرادآن دولت یا دیگرکشورها، یکنفررا به عنوان قاضی معرفی نماید، تا درجلسه حضورداشته باشد. به این فرد، قاضی اختصاصی گویند. فرق قاضی اختصاصی با قاضی دیوان در موقتی بودن قاضی اختصاصی است.
2)- هرگاه هیج یک ازطرفین دعوا، قاضی دردیوان نداشته باشند طرفین میتواند قاضی معرفی کنند.
ضرورت قاضی اختصاصی:
1)- وجود قاضی، با داشتن ملیت طرفین دعوا، باعث میشود که دولت ها زودتر به اجرای حکم تن دهند.
2)- عدالت بیشتر رعایت شده.
صلاحیت دیوان بین المللی دادگستری:
درمورد صلاحیت دیوان بین المللی دادگستری رضایت دولتها موثر است. دولتها و اشخاص دارای صلاحیت حق ارجاع اختلافات خود را به دیوان دارند. که صلاحیت دیوان بردو نوع میباشد، توافقی و مشورتی
درصلاحیت توافقی، حکم قطعی و الزام آور است. اما در صلاحیت مشورتی حکم توصیه ای، مشورتی وغیرالزام آوراست. کلیه دعاوی که دولتها به دیوان ارجاع میدهند. میتوان تحت عنوان صلاحیت توافقی عمل کرد. اما درمورد ارجاع مسائل توسط سازمانها به دیوان دادگستری، دیوان تنها رای مشورتی صادر میکند.
نکات و محدوده صلاحیت دیوان دادگستری:
1)- به اصحاب دعوا توجه کند. 2)- به رضایت دولتها توجه نماید.
3)- مجاری رضایت دولتها. 4)- موضوع دعوا.
اصابت دعوادر مراجعه به دیوان بین المللی داد گستری:
اساسا دولتها میتواند به دیوان مراجعه کنند. ولی دربرخی موارد افراد وسازمانهای بین المللی نیز میتوانند طرف دیوان قرارگیرند. اصولا دولتها به سه دسته تقسیم می شوند. عضوسازمان ملل. غیرعضوسازمان که اساسنامه دیوان راپذیرفته اند. دولتهای غیرعضوکه اساسنامه دیوان را نپذیرفتند
الف)- دولتهای عضو سازمان ملل حق رجوع به دیوان را طبق بند 1/یک ماده 35 اساسنامه دارا میباشند.
ب)- دولتهای غیرعضوءکه اساسنامه سازمان ملل را پذیرفته اند. به شرط 1)- قبول شرایط اساسنامه دیوان. 2)- پذیرش تعهدات. 3)-تعهد پرداخت حق عضویت دیوان حق رجوع به دیوان را دارا می باشند.
پ)- دولتهای غیرعضوءکه اساسنامه سازمان ملل را نپذیرفته اند. درصورتی که شرایط تعیین شده از سوی شورای امنیت را قبول داشته باشند حق رجوع به دیوان را می توانند داشته باشند.
صلاحیت دیوان در خصوص رسیدگی به دعاوی افراد وسازمانها:
رسیدگی به دعوای افراد درحیطه کار دیوان قرار ندارد. اما افراد با استناد به اصل حمایت سیاسی میتوانند ازدولتها خود بخواهند، به نمایندگی ازطرف آنها دردیوان طرح دعوا نمایند. در رابطه با سازمانهای بین المللی هرجند ماده 35 اساسنامه صلاحیت دیوان را اعلام کرده. اما سازمانهای بین المللی میتوانند فقط از صلاحیت دیوان به عنوان صلاحیت مشورتی استفاده نموده، لذا صلاحیت ترافعی در مورد آنها صدق نمیکند.
صلاحیت دیوان حیث موضوع دعوا) اصابت دعوا):
دیوان دادگستری تنها صلاحیت رسیدگی به موضوعات حقوقی را داشته. درخصوص رسیدگی به موضوعات کیفری وسیاسی صلاحیت ندارد. موضوعاتی که دیوان طبق بند 2 ماده 36 صلاحیت رسیدگی به آنها را دارد به شرح زیر می باشد.
1)- تفسیر یک معاهده.
2)- هر موضوعی که به حقوق بین المللی مربوط باشد.
3)- هرعملی که ثابت شود، نقص یک تعهد بین المللی است.
4)- نوع و میزان قرامتی که باید در قبال نقص تعهد بین المللی پرداخت شود.
در خصوص رسیدگی به موضوعات مختلط یعنی اینکه نه کاملا سیاسی نه تماما حقوقی محض بوده بلکه تلفیقی از هردواست، آن بخش ا اختلاف که سیاسی است. شورای امنیت صلاحیت رسیدگی دارد. و بخشی که حقوقی است درصلاحیت دیوان قراردارد. شورای امنیت ودیوان هردوازارکان سازمان ملل بوده که وظایف آنها درتضاد با یکدیگرنیست.
صلاحیت دیوان ازحیث رضایت دولتها:
اصولا دعاوی میتوانند دردیوان مورد بررسی قرارگیرند. که اولا حقوقی بوده ثانیا طرفین دعوا به آن رضایت داده باشند. رضایت دولتهادرخصوص قبول صلاحیت دیوان ازدو/2 مجاری اعلام میشود.
شورای اقتصادی و اجتماعی رکن چهارم سازمان ملل:
شورای اقتصادی اجتماعی به عنوان یکی از ارکان سازمان ملل، با شرح وظایف خاص اجتماعی اقتصادی دارای 54 عضوء میباشد. که توسط مجمع عمومی انتخاب میشود. 5 عضو دائمی شورای امنیت همواره به عنوان عضوء شورای اقتصادی واجتماعی انتخاب میشوند.
وظیفه شورای اقتصادی اجتماعی سازمان ملل:
وظیفه این شورا درزمینه اقتصادی، فرهنگی وغیره برای رسیدن به توسعه است. نحوه رای گیری در شورا بر اساس تساوی آرا بوده یعنی هر عضو یک رای دارد. وظایف شورا در فصل 9 و10 منشور تدوین که زیر نظر مجمع عمومی انجام وظیفه میکند.
دبیرخانه سازمان ملل:
طبق ماده 7 منشوردبیرخانه از ارکان سازمان ملل است. برطبق ماده 97 از یک دبیرکل و تعدادی پرسنل تشکیل شده. که عالی ترین مقامات دبیرکل است. وظایف دبیر کل در مواد 101- 97 تعریف شده. که این وظایف به دو قسمت اداری و اجرایی تقسیم میشوند.
